Sybir – utrwalone w kadrze, zapamiętane w obrazach

Sybir – utrwalone w kadrze, zapamiętane w obrazach

Wystawa przygotowana przez Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń UP w Krakowie.

Bohaterkami opowieści są dwie krakowianki: Janina Wagner-Rachel i Irena Pisek, które doświadczyły deportacji w głąb Związku Radzieckiego w czasie II wojny światowej. Pierwsza z nich uchroniła od zapomnienia fotografie z zesłania w Kazachstanie, które wykonywała zaprzyjaźniona rodzina Wituszyńskich. Na zdjęciach ujrzymy życie codzienne deportowanych. Na wystawie będziemy oglądać także dzieła Ireny Pisek, które opowiadają o losie jej rodziny w czasie II wojny światowej. Pastelowe obrazy powstały już po powrocie z zesłania, w latach 60-tych XX wieku w Izraelu. Te dwa bardzo osobiste spojrzenia na deportacje: biało-czarne fotografie rejestrujące minione chwile i pastelowe obrazy, które odbijają wspomnienia, będą Państwo mogli zobaczyć od 9 listopada 2022 r.

Irena Pisek i Janina Wagner-Rachel, dwie krakowianki, jedna z urodzenia, druga z wyboru. Obie Sybiraczki. Ich rodziny, a także znajomi z tułaczej gehenny, są bohaterami niniejszej wystawy. Szczególną cechą tej ekspozycji jest to, że w wypadku wspomnianych pan, ich zsyłka na Sybir została udokumentowana w zapisie wizualnym. W jednym przypadku są to fotografie, a w drugim odtworzone po latach wspomnienia w formie namalowanych pastelowych obrazów. Jest to o tyle niezwykłe, że setki tysięcy obywateli polskich wywiezionych przymusowo w głąb ZSRS w czasach represji stalinowskich, nie posiada żadnych fotografii, bądź innych wizualnych przedstawień ukazujących ich los podczas zesłania. Wystawę tę należy więc traktować szczególnie unikatowo.

Seria 32, obrazów składających się na ekspozycję, została wykonana przez Irenę Pisek w Izraelu w latach 60-tych XX wieku. Przedstawiają drogę, jaką przebyła rodzina Pisków w latach 1939-1943. O szczególnej wartości malowideł świadczy fakt, że ilustrują one osobiste doświadczenia i przeżycia okresu wojny, tj. ucieczkę z Krakowa, gdzie na stałe mieszkali Piskowie, działania wojenne na wschodzie Polski, deportację w głąb ZSRS i dalsze losy po tzw. amnestii w 1941 roku, aż do osiedlenia się w Palestynie. Kopie obrazów zostały przekazane do Archiwum Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń Uniwersytetu Pedagogicznego przez wnuka Autorki - Amichaia Pardo. Stało się to podczas misji naukowych Centrum realizowanych w latach 2015-2016 w Izraelu. Oprócz wspomnianych obrazów, zbiory instytucji wzbogaciły się o bogaty materiał źródłowy pochodzący z domowego archiwum rodzin: Fromowiczów, Pisków oraz Pardo. Na szczególną uwagę zasługują tu wspomnienia spisane w formie pamiętnika przez Irenę Pisek. Właśnie z niego zaczerpnięto cytaty opisujące eksponowane na wystawie obrazy.

Z kolei Janina Wagner-Rachel, oprócz wielu innych archiwaliów, przekazała do zbiorów Centrum dar wyjątkowy, czyli klisze fotograficzne z ponad 200. zdjęciami ukazującymi życie na zesłaniu w Kazachskiej SRS. Fotografie te zostały wykonane przez blisko zaprzyjaźnioną z Wagnerami rodzinę Wituszynskich, która przed wojną prowadziła zakład fotograficzny w Samborze. Podczas wywózki 13 kwietnia 1940 roku państwu Wituszynskim udało się zabrać na zesłanie aparat firmy Leica i błony fotograficzne. Dzięki temu mogli udokumentować lata zsyłki. Po wojnie Janina Wagner-Rachel i Stanisława Wituszynska spotkały się w Krakowie już jako mieszkanki Grodu Kraka. Przyjaźń z Sambora i zesłania odnowiła się. Po śmierci Stanisławy Wituszynskiej, jej „sybirackie pamiątki" trafiły do Janiny Wagner-Rachel. Oprócz wspomnianych negatywów, także aparat Leica został przekazany do zbiorów Centrum. Na wystawie, opisy fotografii dopełniają fragmenty wspomnień Janiny Wagner-Rachel.

Wybrane na potrzeby tej ekspozycji fotografie, stanowią tylko część całości zbioru rodziny Wituszynskich. Są unikatowe i prezentowane publiczności po raz pierwszy w takiej formie. Obrazy Ireny Pisek, które krakowskie Centrum otrzymało jako pierwsze w Polsce, przedstawiają pełen zbiór 32. malowideł. Ich oryginały stanowią część kolekcji sztuki Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie.